یکی از جذاب ترین و قابل توجه ترین فیلم های سال 2021 فیلمی از سینمای گرجستان بود. فیلمی که سال قبل با عنوانی متفاوت موفق شده بود آغاز (دئا کولومباشویلی، 2020) برای جلب توجه منتقدان بین المللی. وقتی به آسمان نگاه می کنی… اما فیلمی متفاوت از فیلم دیگر است.
سینما و فیلمبرداری چیزی است که لیزا و جورجی را به واقعیت آنچه که رخ داده است پی برده و یکدیگر را دوباره کشف می کنند. بنابراین، در چارچوب تعریف داستان عاشقانه و افسانه ای، فیلمساز به نقش اساسی سینما اشاره می کند: افشای حقیقت.
بازی ای که به بهترین شکل کار کرد و ما را با یکی از جالب ترین و تازه ترین تجربه های سینمایی در سال های اخیر روبرو کرد. وقتی در بهشت … اگرچه منتقدان با استقبال خوبی مواجه شدند، اما از جمله فیلم هایی نبود که برای مخاطبان بیشتری تبلیغ شود. تجربه ای که می تواند تکان دهنده باشد، به شرطی که عموم مردم کاملاً با فضای فیلم همراه شوند. فضایی آرام و با طراوت و در دنیایی که حاشیه ها کمترین متن اصلی نیستند و شاید مهمتر باشند.
الکساندر کوبریدزه سال گذشته با فیلم غریبش توانست این کار را انجام دهد. وقتی به آسمان نگاه می کنیم چه می بینیم؟ توجه بسیاری از منتقدان و تماشاگران سینما در سراسر جهان را به خود جلب کرده است. فیلمی عاشقانه با ساختاری غیرروایی و جذاب که توانست جایزه فیپرشی جشنواره برلین را از آن خود کند.
این فیلم آنقدر بی دغدغه است که شامل یک سکانس مونتاژی از بچه هایی است که در میانه داستان فوتبال بازی می کنند و در پایان درباره زمان ها سخنرانی می کند. حتی در جایی از فیلم، بعد از سکانس تحویل کیک (که بسیار شاد فیلمبرداری می شود)، نحوه ی جریان دو پلان در کنار هم بازیگوش است. این بازی ها، شات های اضافی و روایت های کنایه آمیز و لحن گفتار راوی، کل فیلم را طنز و طنز می کند.
فیلم با خوشحالی از همه این خرده روایت ها استفاده می کند تا «شهر» را به موجودی زنده در فیلم تبدیل کند. شهری که لیزا و جورجی را در خود جای داده و بستر داستان عشق آنهاست. شهری که سگ هایش هم شخصیت دارند
در پایان، زمانی که آرژانتین قهرمان جهان شد (و از این منظر پیش‌بینی جالبی می‌کند)، فیلم جنبه‌ای استعاری در ستایش سینما نیز دارد. سینما و فیلمبرداری چیزی است که لیزا و جورجی را به واقعیت آنچه که رخ داده است پی برده و یکدیگر را دوباره کشف می کنند. بنابراین، فیلمساز در چارچوب تعریف داستان عاشقانه و افسانه ای – که با روایت راوی اهمیت بیشتری پیدا می کند – به نقشی از سینما اشاره می کند که منحصر به سینمای مستند به نظر می رسد: کشف حقیقت. فیلمی که هدف نهایی اش رسیدن به همان حقیقت است، حتی اگر برای رسیدن به آن مجبور باشد دروغ بگوید.
معرفی سگ‌ها، معرفی داستان‌های شهر در حال تماشای فوتبال، و حتی آن سکانس گیم‌پلی، همگی بخش‌هایی هستند که در واقع روایت اصلی را به حاشیه می‌برند. این اجتناب روایی در جایی از فیلم شکل دیگری به خود می گیرد. در سکانسی که قرار است لیزا و جورجی برای یک مستند در حال ساخت فیلمبرداری شوند، مستندساز مستند دیگری را ترتیب می دهد و باز هم به این دلیل که فیلمبردار فیلم ها را با خود نیاورده، روایت اصلی را به تعویق می اندازد.
از منظر محوریت در روایت، یعنی فیلم نمی‌خواهد داستانش را ساده و مستقیم روایت کند و مدام به سمت جذاب‌ترین لبه‌های متن می‌رود، این اثر را می‌توان به یکی از آن‌ها تشبیه کرد. مهم ترین در تاریخ ادبیات که اهمیتش در همین پرهیز و این بازی روایی است. : زندگی و ایده های آقای تریسترام شاندینوشته لارنس استرن، نویسنده بریتانیایی. نکته جالب دیگر این است که فیلمبردار فیلم فراز شهرکی است. فیلمبردار ایرانی که در سال 1391 برای تحصیل در رشته سینما به برلین رفت و در طول فعالیت خود تجربه کارگردانی چند فیلم کوتاه و مستند را دارد.
فیلمی با ظاهری رمانتیک، فضایی اسطوره ای و لحنی طنز. کوبریدزه در دومین فیلم خود داستانی ساده با فضایی بازیگوش روایت کرد و بدین ترتیب توانست به لحنی کنایه آمیز و طنز دست یابد. چیزی که هم از منظر روایی و هم از منظر کارگردان قابل تایید است. فضایی که فیلم را هم به تجربه ای سرگرم کننده برای تماشا تبدیل کرد و هم در روش های داستان گویی تجدید نظر کرد.
فیلمی است با جذابیت عاشقانه، با فضایی اسطوره ای، با لحنی طنز. کوبریدزه در دومین فیلم خود داستانی ساده با فضایی بازیگوش روایت کرد و بدین ترتیب توانست به لحنی کنایه آمیز و طنز دست یابد.
بسیاری از نماها دارای بزرگنمایی هستند. زوم می کند تا پس از ظاهر شدن، اطلاعات صحنه کامل شود و به طور کلی یک شگفتی برای مخاطب دارد. همچنین نماهای زیادی با رویکرد فاصله گذاری طراحی و اجرا شده اند. نماهایی که عمدتاً در خدمت فضاسازی هستند و در آن بازیگران و صحنه‌پردازی آن‌ها به گونه‌ای بازی می‌شود که تماشاگر در حال تماشای فیلم است. نوشته های روی تصویر و سخنان راوی نیز در این زمینه قابل بررسی است.
فیلم در روایت خود بی پروا است و آنچه را که می خواهد انجام می دهد. از نوشته‌های روی تصویر گرفته تا سخنان راوی و معرفی شخصیت‌ها و داستان‌ها به شهر – چیزهایی که به نظر می‌رسد هیچ ارتباطی با داستان اصلی فیلم ندارند. فیلم با خوشحالی از همه این خرده روایت ها استفاده می کند تا شهر را به موجودی زنده در فیلم تبدیل کند. شهری که لیزا و جورجی را در خود جای داده و بستر داستان عشق آنهاست.
اما لیزا دو مزیت نسبت به جورجی دارد. یکی اینکه او از نفرین آگاه است – حداقل بخشی از آن – و دیگری اینکه دوستی در کنارش دارد که می تواند با او همدردی کند. جورجی اما کاملاً بیهوش می شود. یک نمونه عالی از این مشکل را می توان در صحنه سازی فوق العاده مشاهده کرد. جایی که او به محل تمرین تیمش رفت. در طرح کلی که می بینیم او حضور ندارد و دیگران در حال تمرین هستند. یکدفعه مربی جلو می آید و می گوید: خارجی ها اجازه حضور ندارند لطفا بروید. گئورگی ناگهان از پشت بوته ها بیرون می آید، جلو می رود و پشت درختی می ایستد. به این ترتیب او دوباره در صحنه نمایش ناپدید می شود. نمایشی بصری از بیگانگی که با خود و دنیای اطرافش پیدا کرده است.
شهری که سگ هایش هم شخصیت دارند و تصمیم می گیرند برای تماشای مسابقه فوتبال به کدام کافه بروند. این رویکرد در صحنه‌پردازی نیز تقویت می‌شود. به طور کلی برش فیلم بر اساس لانگ شات و بیشتر بر روی لانگ شات طراحی می شود. نماهایی که شرح کاملی از اتفاقات صحنه دور را در اختیار مخاطب قرار می دهد.
در ادامه متن، داستان فیلم پیش می‌رود.
پس از این پایان است که فیلم روند معمول خود را از سر می گیرد. نقشه های شهر با راهنمای از راه دور. کوبردزه مخاطب خود را در همان چارچوب ذهنی که فیلم را با آن شروع کرد و تا آخرین لحظات ادامه داد، نگه می دارد. از این منظر می توان گفت که با یک فیلم هم طرف هستیم. فیلمی که در ساخت آن بیشتر به حال و هوا، فضا و لحن می‌پردازد و در فیلمنامه به بازیگوشی‌هایی که می‌توان با ذات یک روایت گفت.
در این لانگ شات است که ما جنبه ی اثیری فیلم را کشف می کنیم. داستانی که راوی روایت می کند همه چیز را در فیلم تغییر می دهد. چیزی که لایه ای افسانه ای به داستان فیلم می افزاید و به اشیا و عناصر فیلم و جهان نیز شخصیت انسانی می بخشد. نهال، ناودان، دوربین مداربسته و باد هر کدام چیزی به لیزا می گویند و او را از نفرینی که بر او وارد شده است آگاه می کنند. نفرین از چشم بد. چشم بدی که لیزا و جورجی را در چهارراه تماشا می کند. آیا آن چشم بد به این جلسه همان طور که ما تماشاگران نگاه می کردیم نگاه می کرد؟ آیا ما مردم این چشم بد هستیم؟
از اولین پلان که با شخصیت های اصلی فیلم (جورجی و لیزا) آشنا می شویم، فیلم با طنز شروع می شود. هم در فیلمنامه و هم در تولید. در فیلمنامه، اتفاقات درونی طنز است و در تولید، روش برش فیلمساز. اینکه دوربین فقط از پاها عکس می گیرد و ما چهره شخصیت ها را نمی شناسیم. پاها و صداها عناصری هستند که در وهله اول ما را با این دو شخصیت آشنا می کنند. در صحنه بعدی این دو شخصیت، دوربین در یک اکستریم لانگ شات داستان را رصد می کند. این بار چهره شخصیت ها را نمی بینیم. این فقط صدای دو شخصیت است که بارها و بارها شنیده می شود.