شازده احتجاب که بر اساس رمانی بههمین نام و نوشتهی هوشنگ گلشیری ساخته شده در بخش جانبی جشنواره کن بهنمایش درآمد. این فیلم که یکی از بهترین آثار اقتباسی سینمای ایران است بهدرستی توانسته از کتابی با روایتی سخت، فیلمی ساده و روان بسازد. کتاب گلشیری اثری است پیچیده که با سبک جریان سیال ذهن نوشته شده بههمین دلیل اقتباس از آن کار هرکسی نبوده است. شازده احتجاب یکی از مهمترین آثار سینمایی موج نو ایران بهشمار میرود، فیلمی که بیشتر فیلمسازان بهدنبال بدست آوردن امتیاز منبع اصلیاش بودند. این فیلم درست است که اندازهی خود رمان مشهور نشد اما با اینحال روایتی جذاب از آب درآمد که میتوانست در کنار منبع اصلی به شهرت برسد.
۷- فیلم رگبار
- کارگردان: بهرام بیضایی
- بازیگران: پرویز فنیزاده، پروانه معصومی
- سال انتشار: ۱۳۵۱
این فیلم نمادگرا لایهلایه خود را پیریزی میکند و به مفهومی عمیق میرسد. طوقی یا طوبی در جهان این فیلم مخاطب را به مفهومی از غرقشدن در عشق میرساند، زمانیکه قهرمان قصه به مرحلهی آخر دلدادگی میرسد و این دلدادگی تنها با مردن و نیست شدن در آن احساسات و عواطف، جاودانه خواهد ماند. درنهایت طوقی در میان کارنامهی علی حاتمی فیلمی عامهپسند است، اثری که خیلی محتاطانه دنیای این کارگردان را بهتصویر میکشد اما از طرفی نیز مجبور است که به سنتهای فیلمفارسی نیز وفادار بماند.
۱۲- فیلم تنگسیر
- کارگردان: امیر نادری
- بازیگران: بهروز وثوقی، پرویز فنیزاده
- سال انتشار: ۱۳۵۲
میزانسنها، نوع قاببندی، طراحی صحنه و طرز کارگردانی در نوع خود بسیار منحصر بفرد است و برخلاف جریان سبک بصری موج نو و فیلمفارسی حرکت میکند. این فیلم برای روایت قصهاش همهی زیرژانرهای سینما را بکار میگیرد از ایدههای پلیسی، جنایی، ترسناک و… استفاده میکند تا به نمایش یک اثر اجتماعی برسد. تولد و زوال طبقات اجتماعی ایدهی مرکزی فیلم است که با استفاده از استعارهها بدان میپردازد.
۱۶- فیلم یک قدم تا مرگ
- کارگردان: ساموئل خاچیکیان
- بازیگران: عبدالله بوتیمار، رضا بیک ایمانوردی
- سال انتشار: ۱۳۴۰
بیضایی با ایجاد شباهت میان آسیه، مادرشوهرش و عکس دختر گمشده داستانی استعاری را تعریف میکند که در این میان نیز شهر تهران بهعنوان کارکتری مهم ایفای نقش میکند و داستان خانم اصالت را به زندگی مادرشوهرش گره میزند. فیلم در زیرمتنی از گذار سنت به مدرنیته اتفاق میافتد که داستان معماییاش نیز یادآور داستانهای پُراضطراب هیچکاک است. قهرمانهای کلاغ زنها هستند، زنهایی که در دههی پنجا بهدنبال جایگاه خود میگردند و جامعه نیز در حال پذیرش آنها بهعنوان افراد دارای منصب است. فیلم از لحاظ بکارگیری فرم و محتوا اثری قابل ستایش است، بیضایی در قالب داستانی معمایی بهدنبال هویت تهران، آدمها و شهرش میگردد.
صبح روز چهارم یک بازسازی ایرانی از فیلم از نفس افتادهی ژان گدار اثر موج نویی سینمای فرانسه است که کامران شیردل مستندسازی که آن روزها سروصدا به پا کرده بود، در اولین تجربهی کارگردانیاش آن را ساخت. این فیلم که در جشنواره سپاس موفق به دریافت چند جایزه شد، روایتی متفاوت را نسبت به آثار سینمای جریان اصلی پیش میبرد و حتی در میان موج نوییهای همقطارش نیز نمایشی ناهمگون بهشمار میآید. فیلم اگرچه نمیتواند شبیه اثر بزرگ گدار روایتی خلاقانه و لایهمند را تحویلمان دهد اما توانسته قصهای متفاوت در میان قصههای قهرمانپروری باشد که برای دلخوشی تماشاگر خلق شده بودند. صبح روز چهارم قهرماناش را غرق در پوچی میکند، بیهدفی، بیخیالی و نامردی و هیچ جایی نیز برای دلسوزی مخاطب قرار نمیدهد.
در امتداد شب یکی از فیلمهای جنجالی سینمای قبل از انقلاب است. فیلمی که بعدها سعید کنگرانی را به دردسر انداخت. این فیلم عاشقانه قصهای جذاب و تراژیک دارد و همراه فیلم بنبست یکی از متفاوتترین کارهای پرویز صیاد در کارنامهی کاریاش است. صیاد همانند فیلم بنبست موضوع عشق را پیش میکشد اما در اینجا دیگر کاری به دنیای اطرافش ندارد و تنها این شور و احساسات است که نشان داده میشود. اما با اینحال پرویز صیاد نمیتواند آن روحیهی انتقادیاش را پنهان کند و اینبار نیز با گوشه و کنایههایی، گوش جوانانی را که بهدنبال سلبریتیها میروند را میپیچاند.
عشق در این فیلم به بنبست میرسد، احساسات در معنای استعاریاش به بازیچه گرفته میشود و دنیای رنگانگ عاشقانه در برابر منطق سرد دنیا رنگاش پریشان میشود. پرویز صیاد اما در معنایی عمیقتر دختر و برادرش را کنار هم قرار میدهد و از هر دو بهعنوان نمادی از آدمهای جامعه استفاده میکند و بهسمت اثری انتقادی میرود. صیاد در بیخبری و خیالات خام و ملودرام دختر، برادرش را بهدست دشمن میسپارد. دختر خیالاتی است و برادرش زمانی که او غرق عاشقانهها است زندگیاش را فدا میکند.
خلاصه داستان: سرهنگ بازنشستهای مرغداری خود را میفروشد و بههمراه همسرش به تهران میرود تا با دخترانش زندگی کند. دختران سرهنگ سبک زندگی متفاوتی نسبت به پدر دارند و سرهنگ از این بابت ناراحت است.
جنوب شهر با نوع روایت خود، بیشتر قصد دارد جنبهای تعلیمی و نصیحتی به خود بگیرد که البته کاملا همسو با شرایط جامعهی آن روزها پیش میرود و نشان میدهد که شناخت دقیقی از اتمسفر حاکم بر جماعت آن دوره دارد. این فیلم با توجه به نوع ساختار، فیلمنامه و طرز کارگردانیاش اثری متفاوت در میان آثار فیلمهای فارسی بود، فیلمی که سروشکلی بهسامان داشت و فیلمنامهاش نیز با فلشبکی جذاب شروع میشد. جنوب شهر تصویری سیاه و ناراحتکننده از زندگی آدمهای پایین شهر بهنمایش درمیآورد که این اتفاق فیلم را برای مدتی به توقیفی کشاند.
۱۷- فیلم دایره مینا
- کارگردان : داریوش مهرجویی
- بازیگران: سعید کنگرانی، عزتالله انتظامی
- سال انتشار: ۱۳۵۷
خلاصه داستان: تعدادی دزد دست به سرقت بزرگی میزنند. در این میان یکی از اعضای گروه زخمی میشود و بقیهی افراد برای نجاتاش دکتری را بالای سرش میبرند. در همین حین دختری که با این خلافکارها همکاری میکند، عاشق مامور پلیس میشود.
گوزنها فیلمی تلخ و تاریک است، اثری عمیق که تا سالها بهعنوان فیلمی مخاطبپسند کار میکند و قصهاش نیز همیشه تازه است. این فیلم شخصیتمحور، نقدی بر شرایط اجتماعی کشور است، آدمهای درگیر این قصه تا خرخره در بدبختی، فقر، فلاکت و فساد فرو رفتهاند و فیلمساز تنها راه رهاییشان را در بیدار شدن و کنشگرانه زندگی کردن میبیند. بدون شک گوزنها را میتوان بهترین فیلم کارنامهی مسعود کیمیایی در نظر گرفت، فیلمی که بهطور کامل بازتابدهندهی جهان قهرمانخواه مسعود کیمیایی است و در نوع خود یک مغلطهی اجتماعی و اثری چندپهلو بهشمار میآیند. بهروز وثوقی در این فیلم یکی از جذابترین بازیهای تاریخ سینمای ایران را ارائه میدهد.
این فیلم در میان انبوه آثاری که نمیدانستند چگونه از عناصر اکشن بهره ببرند، خوش میدرخشد و با درهم پوشانی عاشقانه و اکشن به اثری میرسد که همه چیزش سرجای خود قرار دارد و میداند چگونه هم مخاطب فیلم فارسی را داشته باشد و هم چگونه تلخیهای آدمی را به زبان موج نو بهنمایش درآورد. فرار از تله اثری درخور و جذاب است که برای همهی زمانها کار خواهد کرد، چیزهایی دارد که سینما در این زمان به تکرار آنها رسیده است. این فیلم داستان مردی است که سر یک اشتباه به زندان افتاده و حالا هم برای بدست آوردن یک زندگی عاشقانه مجبور است تن به دزدی بدهد و زنی را از بند مردی آزاد کند.
خلاصه داستان: سوزنبان پیری بههمراه همسرش در کنار ریل راهآهن زندگی میکند. روزی مرد جوانی با وسایلاش از راه میرسد، کسی که قرار است بجای این سوزنبان خدمت کند. پیرمرد که نمیتواند از شغلاش دل بکند، نمیداند چگونه با این موضوع کنار بیاید.
خلاصه داستان: تقی بههمراه همسرش در یک خانهی بزرگ اربابی زندگی میکند. او بخاطر مشکلات زناشوییاش دچار تکانشهای عصبی شده و وقتی که متوجه خیانت همسرش با برادرزادهی ارباب میشود، زناش را به قتل میرساند.
ریتم کند، لحن سرد، میزانسنهای خلوت و قاببندیهای استادانه آنقدری دقیق و حسابشده پیش رفتهاند که به هیچ وجه مخاطب خسته نمیشود. این فیلم تنها دو بازیگر اصلی دارد و روایت مردی را پیش میگیرد که سالهای سال است بههمراه همسرش در خانهی ادارهی راه با اندک وسایلی زندگی میکند و حالا وقت بازنشستگی رسیده است. فیلم با نمایش جزئیات دقیقی وارد زندگی این دو نفر میشود و با مهارتی مثالزدنی روزمرگیشان را بهتصویر میکشد، تکرار و ملال این زندگی آنقدری قابل درک است که تماشاگر خودش را در آنجا احساس میکند.
۱۴- فیلم دلهره
- کارگردان: ساموئل خاچیکیان
- بازیگران: رضا بیک ایمانوردی، آرمان هوسپیان
- سال انتشار: ۱۳۴۱
خلاصه داستان: ابی و آقا حسینی بعد از اینکه از زندان آزاد میشوند دوباره یکدیگر را در یک قهوهخانه ملاقات میکنند. حسینی بعد از برنده شدن در بازی، حکم میکند تا ابی از خیابان لالهزار تا پل تجریش را بدون پول به کافهها و رستورانها برود و غذای مجانی بخورد.
خلاصه داستان: زائرمحمد برای گرفتن طلباش به خانهی بزرگان بوشهر میرود. وقتی که آنها زائرمحمد را از خانه بیرون میاندازند او تصمیم میگیرد که از آنها انتقام بگیرد. مردم در ابتدا او را از این کار نهی میکنند اما در آخر طرفدارش میشوند.
خلاصه داستان: حبیب آقا که مسئولیت زندگی مادر و برادر معلولاش مجید را برعهده دارد و خود را وقف آنها کرده، برای بهبود حال مجید زنی بهنام اقدس را برایش در نظر میگیرد. بعد از مدتی اقدس و مجید به یکدیگر علاقهمند میشوند.
۲۵- فیلم کلاغ
- کارگردان: بهرام بیضایی
- بازیگران: حسین پرورش، پروانه معصومی
- سال انتشار: ۱۳۵۶
۲۸- فیلم صادق کرده
- کارگردان: ناصر تقوایی
- بازیگران: سعید راد، عزتالله انتظامی
- سال انتشار: ۱۳۵۱
فرار از تله یکی از فیلمهای جریان موج نوی سینمای ایران و متعلق به طبقهی فیلمهایی است که به دنیای تجاری فیلمها و فروش در گیشه نیز اهمیت میدادند. این فیلم قهرماناش متعلق به دنیای روشنفکرانهی جریان موج نو است و قصهی عاشقانهاش به ایدههای فیلمفارسی برمیگردد. لحن و سردی روایت نیز ما را به جهان آثار روشنفکرانهی دهه ۵۰ میبرد. برزخی بیبازگشت و یک زندگی شوم و بیفرجام، جائیکه آدمهایش سرنوشت محتوم خود را باید بپذیرند و اگر در مقابلاش قد علم کنند محکوم به نیستی و مرگ خواهند بود.
طبیعت بیجان یک فیلم موج نویی است که نامزد جایزهی خرس طلای برلین برای دریافت جایزهی بهترین کارگردانی شد. این فیلم همچنین از این جشنواره جایزه نقدی دریافت کرد. سهراب شهیدثالث یکی از کارگردانان بهنام ایرانی است، فیلمسازی که در مقابل جریان فیلمفارسی آثاری درخور توجه دارد. فیلمهای روشنفکرانهی او آثاری با ویژگیهای ماندگاری هستند، روایتهایی جذاب که جلوتر از زمان خود حرکت میکنند. طبیعت بیجان یک فیلم هنری است، شاهکاری که با نابازیگران ساخته شده و گویی تنها این شهیدثالث است که میداند چگونه از آنها بازی بگیرد تا چیزی از جذابیت اثرش کم نشود.
گوزنها یکی از بهترین فیلمهای موج نویی سینمای ایران است، فیلمی که پس از اکران به فروش قابل توجهی رسید و بهخاطر استقبال بینظیر تماشاگران رکود بیشترین تعداد روزهای اکران را شکست. همانند فیلم قیصر که برایش مخاطب عام و ایدههای گیشهپسندانه مهم بود این فیلم نیز به درونمایههای اجتماعی وفادار است اما نسبت به سومین اثر کیمیایی برندهتر و چپگراتر عمل میکند. هستهی مرکزی فیلم، به سفر قهرمان شخصیت اول قصه یعنی سید رسول وفادار میماند. او با کشتن عامل فساد، دچار تحول و رشد شخصیتی میشود و سهماش را برای بهبود شرایط جامعه میپردازد.
تنگسیر یکی از بیاد ماندنیترین فیلمهای موج نوی سینمای ایران است که امیر نادری آن را براساس رمانی بههمین نام و نوشتهی صادق چوبک ساخت. این فیلم داستانی سرراست و ساده دارد و پیرنگاش بر محور انتقام شکل گرفته است. این روایت شخصیتمحور، داستان زندگی مردی است که برای گرفتن حقاش مسیری سخت را انتحاب میکند. هستهی مرکزی این فیلم به رشد و تحول کارکتر زائرمحمد وفادار است و پیرنگ فیلم حول تغییرات شخصیتی او شکل میگیرد. وقتیکه بزرگان شهر حاضر به پس دادن پول محمد نمیشوند او بهناچار دست به قتل میزند و در مقابل ظلم میایستد.
۱- فیلم خشت و آینه
- کارگردان: ابراهیم گلستان
- بازیگران: زکریا هاشمی، مهری مهرنیا
- سال انتشار: ۱۳۴۴
خلاصه داستان: عفت بعد از اینکه شوهرش فوت میکند برای گذران زندگی مجبور به کار کافهای میشود. در آنجا فرهاد به او علاقهمند میشود و برای اینکه بتواند به زن برسد و با او زندگی کند درگیر یک رقابت و کشمکشی سخت میشود.
۱۱- فیلم بن بست
- کارگردان: پرویز صیاد
- بازیگران: مری آپیک، بهمن زرینپور
- سال انتشار: ۱۳۵۷
۱۵- فیلم پستچی
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: عزتا… انتظامی، علی نصیریان
- سال انتشار: ۱۳۵۱
رگبار در میانهی فیلمهای فارسی اثری بسیار متفاوت بود، چراکه نه کلیشهها در آن حضور داشتند و نه پایانی خوش برای قهرمان قصه در میان بود. این فیلم یک نمایش استعاری و نمادین دربارهی جامعهی آفتزدهی ماست. یک داستان سرراست و ساده از معلمی که با دیگران فرق دارد، به فکر تحول است، آوانگارد میاندیشد اما از آنجائیکه با دیگران متفاوت است، جایگاهی در جامعه ندارد و تنها این شاگرداناش هستند که او را میستایند.
۲۳- فیلم سرایدار
- کارگردان: خسرو هریتاش
- بازیگران: علی نصیریان، سعید کنگرانی
- سال انتشار: ۱۳۵۵
سینمای پیش از انقلاب ۵۷، متاثر از دو جریان فیلمفارسی و موج نو پیش میرفت. فیلمهای فارسی که از نظر کمیت، صاحبان اصلی مارکت سینمای ایران بودند در پی نمایش قصههای عامهپسندی که مخاطبان را سر کیف و شادی میآوردند ساخته میشدند. در مقابل این نوع از فیلمهای فرحبخش و شادیآور جریانی سینمایی در حال شکل گرفتن بود که در سال ۱۳۳۷ با فیلم جنوب شهر فرخ غفاری شروع شد. جریانی که فیلمهایش در پاسخ به جریان فیلمفارسی ساخته میشدند و بیشترین توجه خود را روی تیرگیها و نمایش زشتیها معطوف کرده بودند. فیلمسازان این جریان ساز مخالف را برداشته بودند و در مقابل درونمایههای جریان اصلی حاکم بر سینما قهرمانهایی با سرنوشتهای تلخ را بهتصویر میکشیدند. حال ما در این لیست به بررسی بهترین فیلمهای سینمایی قبل از انقلاب که عموما متعلق به جریان موج نو هستند پرداختهایم.
طوقی دومین فیلم علی حاتمی و یکی از بهترین فیلمهای تاریخ سینمای ایران است. این فیلم موج نویی که تبدیل به یکی از پرفروشترینهای سال 1349 شد، راه را برای علی حاتمی باز کرد و او را به شهرتی نسبی رساند. طوقی و حسن کچل را میتوان آغاز مسیر فیلمسازی حاتمی در نظر گرفت، زمانی که این کارگردان هنوز جهان شخصیاش را همگام با دیگر آثار غالب در سینمای آن دوران پیش میبرد. گویا حاتمی در این فیلم مشغول پیریزی دنیای شاعرانهی خودش است تا که بتواند در سوتهدلان به اوج برسد. طوقی نیز مثل سوتهدلان روایتی از عشق است، داستانی عمیق از یکی از پیچیدهترین عناصر زندگی.
تنگنا یکی دیگر از بهترین فیلمهای تاریخ سینمای ایران و متعلق به اولین دورهی موج نوی سینماست. از این فیلم میتوان بهعنوان یکی از تلخترین فیلمهای سینمای ایران نام برد، نمایشی که حتی در میان آثار موج نوی دههی ۵۰ نیز اثری متفاوت است. تنگنا ادامهی فرم و روایتی موسوم به روایتهای خیابانی است که فرخ غفاری در فیلم جنوب شهر پایهریزی کرد. این فیلم اثری تاریک با لحنی سرد و خشن است، روایتگر شهری درنده که از آدمهایش هرزهگیاه میسازد. هیچ چیز زیبایی در این قصه پیدا نیست، آدمها در تنگنای سرنوشت محتومشان گیر افتادهاند و راه خلاصی نیز پیدا نمیکنند.
این فیلم که براساس داستانی به نام نقل از دفتر خاطرات یک دوشیزه از آنتوان چخوف ساخته شده، اثری متفاوت در کارنامهی پرویز صیاد است. فیلم تصویری رئال از جامعهی مدرن تهران دههی 50 را بهنمایش درمیآورد و قصهای دلانگیز را تعریف میکند، عاشقانهای خیالی که مخاطب را همراه رویاهای دختر به جهانی رنگارنگ میکشاند. شاید باورش سخت باشد که پرویز صیاد با آن لحن کمدی همیشگیاش چنین فیلمی را در کارنامهاش داشته باشد. بنبست داستانی ساده و سرراست دارد که با تعلیقی لطیف تماشاگر را بهدنبال خود میکشاند. مخاطب تا پایان فیلم در فکر این است که مرد با دختر چکار دارد؟ اگر عاشقاش چرا جلو نمیآید؟ نکند اصلا دیوانه باشد؟ همهچیز تا انتها در یک بیخبری اتفاق میافتد اما به یکباره پایانبندی و پیچش داستانی جذابی در لحظات آخر فیلم اتفاق میافتد.
رضا موتوری سومین ساختهی مسعود کیمیایی و یکی از بهترین فیلمهای کارنامهی اوست. کیمیایی بعد از ساخت قیصر بهسراغ روایت داستان دیگری از مردم بازارچه رفت اما فیلم جدیدش نتوانست اندازهی قیصر پاشنه بکشد و سروصدا کند. رضا موتوری از ایدهی هویت اشتباه استفاده میکند، موقعیتها را به سبک فیلمفارسی جابهجا میچیند اما با ایدهای موج نویی به سراغ پرداختاش میرود. رضا موتوری متعلق به جامعهای است که چیزی سر جای خودش قرار ندارد و اختلافات طبقاتی زمینهی اتفاقات آنارشیستی را فراهم میکند.
۲- فیلم گاو
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: عزتا… انتظامی، علی نصیریان
- سال انتشار: ۱۳۴۸
۴- فیلم قیصر
- کارگردان: مسعود کیمیایی
- بازیگران: بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی
- سال انتشار: ۱۳۴۸
فیلمساز با چیرهدستی طبقهی ثروتمند و فقیر را نشانه میگیرد و از امیرو و عبدلله بهعنوان نمایندهی این دو طبقه استفاده میکند. امیرو سازدهنی ندارد پس به عبدالله کولی میدهد و خفت میکشد تا لذت ببرد. سرانجام فیلم به پایانی درخور میرسد و رشد شخصیتی امیرو را هدف این داستان تلخ قرار میدهد، جائیکه امیرو دیگر نمیخواهد سواری بدهد
از بهترین فیلم های ایرانی قبل از انقلاب میتوان به فیلم خشت و آینه، کندو، گاو، آرامش در حضور دیگران و قیصر اشاره کرد.
۲۹- فیلم فرار از تله
- کارگردان: جلال مقدم
- بازیگران: بهروز وثوقی، داوود رشیدی
- سال انتشار: ۱۳۵۰
۲۴- فیلم چهارراه حوادث
- کارگردان: ساموئل خاچیکیان
- بازیگران: ناصر ملکمطیعی، ویدا قهرمانی
- سال انتشار: ۱۳۳۳
طوفان در شهر ما یکی از بهترین فیلمهای ساموئل خاچیکیان اولین کارگردان فیلمهای جنایی و دلهرهآور در سینمای ایران است. خاچیکیان بعد از ساخت فیلم موفق چهارراه حوادث که اولین اثر او محسوب میشود بهسراغ ساخت این فیلم رفت، اثری که بخاطرش آژیر فیلم را تاسیس کرد. این فیلم در اولین روز اکراناش موجب بسته شدن خیابانهای اطراف سینما شد و تماشاگران و منتقدان آن روزها اثر را ستودند. درست است که خاچیکیان در این اثر داستانی سرراست و خاص سینمای بدنه را بهتصویر میکشد اما او ویژگیهایی دارد که آثارش را از دیگر فیلمهای آن دوران متمایز میکند.
خلاصه داستان: علی بهخاطر پول قمار در یک باشگاه بیلیارد با سه برادر درگیر میشود و ناخواسته یکی از آنها را میکشد. بعد از این اتفاق او و دوستش فرار میکنند و برادران مقتول برای پیدا کردن علی همهی تهران را میگردند.
دلهره دستان زنی است که از یکسو عمویش کشته شده و از سوی دیگر نیز خودش مرتکب قتل میشود و بخاطر فشار کاری که انجام داده اوهام بهسراغاش میآید و نمیداند چگونه از شر این قضایا راحت شود. تعلیق عنصر اساسی این فیلم است که مخاطب را تا انتها همراه خود نگه میدارد. چه آن سکانسهایی که تماشاگر میترسد بهروز متوجه زندگی گذشتهی روشنک شود و چه قسمتهایی که روشنک بابا را به قتل میرساند و پس از آن نیز اضطراب علت مرگ عمویش را نیز میگیرد. میزانسنها، نوع فیلمبرداری و نورپردازیها بسیار دقیق و حسابشده در قالب یک اثر جنایی قصه را هدایت میکنند
این فیلم چپگرا جهانی تلخ و فاقد هرگونه زیبایی میسازد و همانند بیشتر آثار موج نویی آن سالها به دیدن زشتیها روی میآورد. فضایی که در خشت و آینه رقم میخورد، اتمسفری مسموم و ناراحتکننده است، آدمهایش یا دچار انفعال هستند و یا لبریز از ترس و شک. هیچکس زندگی درستی ندارد و یاس و بیانگیزگی جولان میدهد. خشت و آینه در یکی از جالبترین ایدههایش به انتلکتهای کافهرو و حراف طعنه میزند. این فیلم در زمان اکران اقبال چندانی پیدا نکرد، هم تماشاگران و هم نویسندگان و منتقدان همفکر خود گلستان از اثر راضی نبودند.
پرسشهای متداول
۱- بهترین فیلم های ایرانی قبل از انقلاب کدامند؟
فیلمهای این لیست براساس نظر هئیت تحریریه انتخاب و رتبهبندی شدهاند
سرایدار فیلمی است که شبیه همهی آثار موج نویی سینمای قبل از انقلاب تلخ و ناراحت کننده است. فیلم طبقهی فرودست جامعه را نشانه میگیرد، بدبختیها، تلاشها و حسرتهایشان را در شرایطی نشان میدهد که هیچ راهی برای خوبتر شدن کیفیت زندگیشان وجود ندارد. خسرو هریتاش یکی از کارگردانان مهجور سینمای ایران است که هیچگاه دیده نشد و فیلمهایش نیز آنچنان که باید به حق خود نرسیدند. این فیلم که براساس رمانی به نویسندگی حسن شریفی مهر و سرمایهی او ساخته شده، داستان تقابل آدمها ساده، روشنفکر و لمپن و خوشخدمت است که در جامعهای نابسامان که فلاکت از سرورویش میبارد در یک مسابقهی نابرابر مشغول زندگی هستند.
۱۸- فیلم طوفان در شهر ما
- کارگردان: ساموئل خاچیکیان
- بازیگران: حسین دانشور، آرمان هوسپیان
- سال انتشار: ۱۳۳۷
اولین فیلم ناصر تقوایی یعنی آرامش در حضور دیگران بعد از اینکه مراحل پس تولید را در سال ۱۳۴۹ طی کرد به مدت چند سال توقیف شد و پس از آن در سال ۱۳۵۱ بهنمایش درآمد. فیلم برای آخرین بار دوباره در سال ۱۳۵۲ نشان داده شد که بخاطر هجمههایی که علیهاش به راه افتاد، به کلی از لیست فیلمهای قابل نمایش خط خورد. این فیلم که یکی از بهترین فیلمهای تاریخ سینمای ایران است، تقوایی فیلمنامهاش را براساس داستانی بههمین نام و نوشتهی غلامحسین ساعدی نوشت. آرامش در حضور دیگران یکی از آثار مهم و پیشگام موج نو سینمای ایران بهشمار میرود که بههمراه گاو مهرجویی این جریان را هدایت میکردند.
خلاصه داستان: بعد از اینکه فاطمه بخاطر تعرض یکی از آبمنگولها خودکشی میکند و برادرش فرمان نیز به قتل میرسد، قیصر تصمیم میگیرد تا انتقام آنها را بگیرد. او یکییکی برادران آبمنگول را بسزای اعمالشان میرساند و خود نیز به دام پلیس میافتد.
غلامحسین ساعدی را بخاطر قصههای تصویریاش میتوان یکی از شخصیتهای برجستهی موج نوی ایران در نظر گرفت. آرامش در حضور دیگران فیلمی با ایدههای روانشناسی است که در ابتدا زنان را هدف قرار میدهد. ساعدی و تقوایی از الگوهای یونگی شخصیتی زنان استفاده میکنند. منیژه، ملیحه و لقا در نقشهای همسر، مادر و معشوقه ظاهر میشوند و در بطن قصه جای میگیرند. تقوایی در این فیلم گذار سنت به مدرنیته را بهنمایش درمیآورد و سرهنگ را بهعنوان نمادی از سنت و اصالت در نظر میگیرد، اصالتی که آهستهآهسته رو به جنون و نابودی میرود.
فیلم قیصر از آغازکنندگان موج نوی سینمای ایران بهشمار میآید، فیلمی که توانست تغییر عمدهای در مسیر فیلمسازی ایران ایجاد کند و همانند فیلم جنوب شهر فرخ غفاری جریانساز باشد. کیمیایی این فیلم را بهعنوان جوابیهای برای فیلمفارسی ساخت، فیلمی که علاوه بر روشنگریهای موج نوی سینما به ایدهها و زمینههای اجتماعی اهمیت میداد و گیشه نیز برایش اهمیت داشت. قیصر نقطه عطف مهمی در سینمای کیمیایی بهحساب میآید، تا جائیکه هرآنچه بعد از این فیلم در آثار او میبینیم، تکرار و یا دیگرپرداختی بر عناصر روایتی قیصر است.
رضا در این فیلم برخلاف قیصر دوست دارد زندگی کند، عاشق شود، حقاش را از این دنیا بگیرد و مثل آدم سرش را به کارش گرم کند. با اینحال این فیلم همانند قیصر نتوانست توجه مخاطب را به خود جلب کند و تحسین منتقدان را همراه خود داشته باشد. در دنیایی که کیمیایی عاشق قهرمان ساختن و قهرمانهایش است رضا موتوری مثل قیصر برای مخاطب شناخته نیست، نه آنچنان همانند قیصر پاشنه میکشد و ایدههای غیرتمندانه به خرج میدهد و نه میتواند بهدرستی داستانی عاشقانه را تعریف کند و مخاطب را به سمت همذاتپنداری ببرد.
۱۳- فیلم سازدهنی
- کارگردان: امیر نادری
- بازیگران: مهدی جوادی
- سال انتشار: ۱۳۵۲
خلاصه داستان: صادق بههمراه همسرش، قهوهخانهای را اداره میکنند، وقتی که راننده کامیونی همسر صادق را به قتل میرساند او تصمیم میگیرد که از همهی راننده کامیونها انتقام بگیرد. سرگروهبان مادرزن صادق که متوجه این قضیه میشود، سکوت میکند تا صادق به دام نیفتد.
در سال ۱۳۵۱ دو فیلم موفق موج نویی از ناصر تقوایی بهنمایش درآمد، آرامش در حضور دیگران و دیگری صادق کرده. فیلم اول به لحاظ فرمیک و محتوایی اثری عمیقتر و لایهمندتر بود اما اثر دوم عناصری با خود بههمراه داشت که فیلم را بهسمت سویههای تجاری میکشاند. صادق کرده، همانند فیلم قیصر کیمیایی روایتی از انتقامی است که به دنبال یک تعرض شکل میگیرد. زمانی که شخصیت خشمگین قصهی تقوایی تلاش میکند تا قبل از هر چیز از قوانین انسانی تبعیت کند و چشم به روی قوانین مدنی بپوشد. این فیلم همانند آرامش در حضور دیگران بهدنبال نمایان کرده لایههای شخصیتی کارکترهایش است اما همانند آن به نتیجه نمیرسد.
خلاصه داستان: امیرو پسرکی بازیگوش است که عاشق سازدهنی دوستش عبدالله میشود. او برای اینکه بتواند با سازدهنی دوستش ساز بزند به عبدلله کولی میدهد تا جائیکه همهی بچهها مسخرهاش میکنند.
فیلم یک قدم تا مرگ همانند دیگر آثار این فیلمساز، اثری است که در ژانر کار میکند و به عناصر دنیای نوآر وفادار است. قصهی این فیلم شاید در دنیای این روزهای سینما، روایتی آشنا باشد اما در آن سالها اثری منحصربفرد و پیشرو محسوب میشد، فیلمی که همانند بیشتر آثار خاچیکیان جلوتر از زمان خود کار میکند و با آن امکانات محدود، نمایشی جذاب را بهنمایش درمیآورد. یک قدم تا مرگ روی تعلیق و اضطراب سوار است، داستان گروهی که سرقت بزرگی را انجام میدهند و حالا پلیس به دنبالشان راه افتاده است.
فیلم های خشت و آینه، قیصر، گاو و آرامش در حضور دیگران، از مهمترین فیلم های جریان ساز قبل از انقلاب ایران به شمار میآیند. فهرست کامل ۳۰ اثر برتر ایرانی قبل از انقلاب را میتوانید در سایت یک گیمر بخوانید.
از میان بهترین فیلم های ایرانی قبل از انقلاب میتوان به فیلم بن بست، فیلم کندو، فیلم طبیعت بی جان و فیلم جنوب شهر اشاره کرد. فهرست کامل ۳۰ اثر برتر ایرانی قبل از انقلاب را میتوانید در سایت یک گیمر بخوانید.