سریال Succession چطور یک تراژدی موروثی را روایت کرد؟

در بخش هشتم  مقاله، روی این «قاتل بودن» و «پوچی شاعرانه‌» آن در داستان‌گویی وراثت مکث خواهم کرد؛ اما علی‌الحساب اجازه بدهید به این اشاره کنم که پایان فصل دوم، لحظه‌ی محبوبی برای تماشاگران بود. لابد هستند کسانی که شورش غافلگیرکننده‌ی کندال علیه لوگان، و احساس «تسلط» شیرینی که تماشای آن انتقال می‌داد را، هنوز هم لحظه‌ی مورد علاقه‌شان از کل سریال بدانند. در آن نقطه از روایت، به نظر می‌آمد فهمیده‌ایم که این داستان درباره‌ی چیست و رسیدن کندال از مصاحبه‌ی تلویزیونی بی‌اختیار ابتدای فصل، به کنفرانس خبری انقلابی انتهایش، قرار است چه معنایی داشته‌باشد.

با همین نگاه، همراهی متعاقب کندال با برادر و خواهرش و ایستادن مقابل تصمیم لوگان برای فروش شرکت را هم می‌توان نوعی همکاری نه‌چندان پرشور و غیرداوطلبانه درنظر گرفت. به این معنا که از «انگیزه» و «میل» قدرت‌طلبانه‌ی شخصیت، در این اقدام خبری نیست و نهایتا می‌توان آن را تلاشی دیرهنگام برای انتقامی تسلی‌بخش دید. پس تا این‌جا، ظاهرا ایده‌ی آرمسترانگ درباره‌ی سرشت انسانی، در مورد کندال صادق نیست. تغییری واضح را در شخصیت اصلی شاهد هستیم و او نه‌تنها از مهم‌ترین خواسته‌ی بیرونی‌اش چشم پوشیده، که به درک جدیدی از خودش رسیده است.

رفتار غیرحرفه‌ای رومن، قاعدتا باید هرگونه توافق بین «وی‌استار» و «گوجو» را ناممکن کند. اما در کمال تعجب، در راه بازگشت به آمریکا، فرانک با تماسی از سوی تیم متسن مواجه می‌شود و از قیمت پیشنهادی بالاتر سوئدی‌ها به شرکت خبر می‌دهد. تحقیر و توهین‌های رومن نه‌تنها متسن را از خرید شرکت منصرف نکرده است، که باعث شده است او را برای داشتن میوه‌ی ممنوع «وی‌استار» حریص‌تر شود! متسن با ارائه‌ی پیشنهاد بالاتر، نقشه‌ی کندال و رومن برای جلوگیری از توافق را «شکست» می‌دهد و آن‌ها را «تحقیر» می‌کند. او بابت این «پیروزی» مهم، سرخوش است و از شیو می‌خواهد تا عکسی از چهره‌ی مغموم دو برادر را برایش بفرستد. چهره‌ی رومن و کندال واقعا هم جز شکست را تداعی نمی‌کند! آن‌ها برای فروش شرکت راهی نوروژ شده‌ بوند و نهایتا هم با پیشنهادی بیشتر از رقم مورد نظر اولیه، به خانه بازگشتند؛ اما در پایان بازنده‌های بازیِ قدرت به حساب می‌آیند!

تا قبل از فصل چهارمِ سریال، شباهت کندال و هنری، در وضع روحی اسفناک‌شان و وحشت از قتل یک انسان خلاصه می‌شد. اما مرگ لوگان در قسمت سوم فصل پایانی، فقدان برآشوبنده‌ی دیگری را هم به زندگی دردناک کندال اضافه می‌کند و او را -که رفته‌رفته به سوی آرامش حرکت می‌کرد و پیگیر مفاهیم بودایی و دریافت کمک حرفه‌ای از یک مشاور شده ‌بود- از نو فرومی‌پاشد. آن صورت سنگی و جدیت تکان‌دهنده در شعر بریمن، آن نگاه ناظر و خیره که نمی‌شود از معنایش سردرآورد، نمی‌شود با آن ارتباط درستی برقرار کرد، نمی‌شود حرف‌اش را فهمید و راضی‌اش کرد، می‌تواند حضور و فقدان لوگان در زندگی کندال هم باشد.

یا به نتیجه‌ی متمایز کار زوج رابرت پولچینی و شری اسپرینگر برمن در خلق ایماژ «زندان شیشه‌ای» در اپیزود «اتاق امن» از فصل دوم توجه کرد. یا این که چطور اضافه‌ شدن لورین اسکافاریا به جمع کارگردانان سریال از فصل سوم به بعد، برای اپیزودهای شخصی کندال («تولد بیش از حد»، «ایالات ماه عسل» و «لیوینگ پلاس») زبان سینمایی‌ متمرکزتری می‌سازد و از این طریق، پرتره‌ی کامل‌تری را از پروتاگونیست همدلی‌برانگیز قصه در ذهن تماشاگران شکل می‌دهد.

در نقطه‌ی اوج قسمت هشتم فصل چهارم سریال، افشای خیانت شیو به دو برادرش، آن‌ها را در حمایت از منکن به اتحاد می‌رساند و مشابه همین سایه انداختن انگیزه‌های شخصی روی تصمیمات مهم حرفه‌ای را، در نقطه‌ی اوج قسمت پایانی، احساسِ بازی خوردن شیو و رومن از کندال و اطمینان هر دوشان به جلوگیری از به قدرت رسیدن او شاهد هستیم… وراثت به‌جز تصاویر گذرای تیتراژش، فلش‌بکی ندارد؛ چون وقایع جدید، بازتولید ماجراهای گذشته هستند. برای شناخت آن‌چه پیش‌تر بر سر آدم‌های این جهان آمده است، کافی است به امروزشان خوب نگاه کنیم!  

نخستین نکته‌ی متمایز درباره‌ی ویدئوی مورد بحث، همین است. یک دورهمی با حضور جری، کارل، فرانک، کری (زوئی وینترز)، کانر و ویلا (جاستین لوپ)؛ که ظاهرا ماهیت حرفه‌ای ندارد. حضور لوگان در این جمع کوچک، نه‌تنها صمیمی‌ترین تصویری است که ما از پدرسالار خوفناک در طول سریال دیده‌ایم، که ظاهرا صمیمی‌ترین تصویری است که فرزندان‌اش در تمام طول عمرشان از او دیده‌اند! لوگان در این ویدئو به دور از تهدیدها و تحقیرهای همیشگی‌اش، یک شعر سیاسی بامزه می‌خواند،‌ به کانر اجازه می‌دهد تا او را دست بیندازد، با اجرای جری خوش می‌گذارند و طوری به خواندن کارل گوش می‌دهد که گویی واقعا تحت تاثیر قرار گرفته است! وجه تراژیک نخست ویدئو، طبعا احساسی است که بچه‌ها از تماشای آن پیدا می‌کنند. گویی خانواده‌ی حقیقی لوگان در زندگی‌ای که او برای خودش ساخته است، همین همکاران قدیمی‌اش هستند. بچه‌ها عمری از صمیمیتی محروم مانده بوده‌اند که تصور می‌کردند وجود ندارد!

پایان زندگی لوگان در یک هواپیما رقم می‌خورد و این هم بسیار معنادار است. وراثت از همان قسمت نخست، برای نمایش سبک زندگی بیلیونرهای پرمشغله‌اش، روی وسایل نقلیه تاکید زیادی داشته و جا‌به‌جایی مداوم شخصیت‌هایش داخل آن‌ها را، در نسبت مستقیم با «تغییر» و «عدم اطمینان» جهان داستان قرار داده است. کاراکترهای وراثت، با بالگردهای رسمی شرکت جابه‌جا می‌شوند، روی صندلی عقب خودروهای شخصی‌شان می‌خوابند و در هواپیماهای اختصاصی قرار ملاقات می‌گذارند. در نتیجه طبیعی است که مرکز ثقل و محور این جهان هم، نه در مقصدی از پیش‌ تعیین‌شده، که در میانه‌ی مسیر و داخل یک هواپیما از دنیا برود.

در ابتدای فصل دوم و برای تصمیم‌گیری درباره‌ی استارتاپ «والتر»، لوگان ایده‌اش درباره‌ی به جان هم انداختن سگ‌ها را دوباره اجرا می‌کند! با هدف ایجاد مزاحمت برای کندال و تحریک او برای اثبات دوباره‌ی خودش، رومن را وارد بازی می‌کند و با تایید نظر پسر کوچک‌تر، کندال را در وضعیت تحقیرآمیزی قرار می‌دهد. در آن روز رومن تصور می‌کند که در نگاه پدرش جایگاه حرفه‌ای برتری پیدا کرده است و برادر بزرگ‌اش را برای همیشه به حاشیه فرستاده است. اما لوگان در تمام این مدت از رومن به عنوان طعمه‌ای برای کنترل کندال بهره می‌بَرَد و وقتی پسرِ بزرگ‌تر از این آزمون موفق خارج می‌شود، بی‌درنگ رومن را پی نخود سیاهِ «دوره‌ی آموزش مدیریت» می‌فرستد!

پیدا کردن تناظر میان داستان وراثت و ریچارد سوم خیلی سخت نیست. اگرچه همه‌ی جزئیات قابل‌تطبیق نیستند، اما می‌شود به چنین الگویی رسید: لوگان، ادوارد چهارم است، شیو، الیزابت و هنری هفتم، متسن. اگرچه تام برادر لوگان نیست (!)، نقش او در روایت، به شکلی واضح ریچارد سوم را نمایندگی می‌کند. البته، میان خصوصیات شخصی ریچارد و تام شباهت زیادی وجود ندارد (همان‌طور که اشاره کردم، درگیری وسواس‌گونه‌ی ریچارد با قدرت، به روانشانسی کندال نزدیک‌تر است)، اما مقایسه‌ی موقعیت پایانی تام با ریچارد سوم، معنای طعنه‌آمیز جالبی می‌یابد: ماهیت این به‌ قدرت رسیدن، عملا پوچ است! همان‌طور که ریچارد، فرصت زیادی برای بهره بردن از جایگاه شاهی‌اش ندارد و در بازه‌ی زمانی کوتاهی، به دست هنری به قتل می‌رسد، تام هم در اصل، مدیر عامل حقیقی شرکت نیست و جایگاهی به پستیِ ملعبه‌ی متسن نصیب‌اش می‌شود. در واقع، اهمیت تاریخی به قدرت رسیدن او، از جنس اهمیت تاریخی پادشاهی ریچارد سوم است: پایان دادن به دوران سلطنت یک خاندان!

وراثت بیش از آن که پی بیان مانیفستی پایدار درباره‌ی اصول موفقیت در نظام سرمایه‌داری باشد، از منظر تماتیک -درست شبیه به یکی از منابع الهام اولیه‌ی سریال یعنی فیلم جشن (The Celebration) توماس وینتربرگ- با مفهوم «چرخه‌ی آزار» گره خورده است. سریال یک‌بار در فصل دوم و بار دیگر در فصل پایانی، به بهانه‌ی حضور برادر لوگان یعنی یوان (جیمز کرامول)، به خاطره‌ای از گذشته‌ی او اشاره می‌کند. این که لوگان چطور‌ در کودکی، با حال بیمار، از مدرسه‌ی شبانه‌روزی به خانه‌ی دایی آزارگرش بازمی‌گردد و وقتی خواهر خردسال‌اش با بیماری مشابهی می‌میرد، خودش را بابت این اتفاق مقصر می‌داند. یوان می‌گوید که لوگان، بی‌توجه به اصل واقعه، این سرزنش و «احساس گناه» را با خودش حمل کرده است و دایی و زن‌ دایی‌اش هم اجازه‌داده‌اند تا این باور ویران‌کننده با او بماند.

فصل چهارم و پایان تراژیک سفر پروتاگونیست، باید هم «زمستان» باشد. فصل خاموشی خورشید جهان وراثت و مواجهه‌ی شخصیت‌ها با بوران تهدیدات حرفه‌ای و آسیب‌های شخصی. فصل خشکیدن رویای جوان کندال و یخ زدن گرمای زندگی شخصی او. فصل از دست دادن همه‌ی داشته‌های ارزشمند. فرو ریختن تمام شاخ و برگ محافظ حقیقت وجود شخصیت؛ تا عریانی تن نحیف و زخم خورده‌ی او. سقوط از زندان مرتفع شیشه‌ای به طبقه‌ی «صفر». باختن هرچه در طول سفر به دست آمده بود و «بازگشت به نقطه‌ی آغاز.»

اما در پایان، هیچ تحلیلی، نمی‌تواند منکر این حقیقت باشد که اگر طرفِ حسابِ تام، دیوانه‌ی پیش‌بینی‌ناپذیری چون متسن نبود و اگر شیو در لحظه‌ی آخر، بعیدترین تصمیم ممکن را نمی‌گرفت، تام عنوان حرفه‌ای مهم‌اش را به دست نمی‌آورْدْ (بگذریم از این که خودِ آن عنوان، حتی معنای سابق‌اش را هم ندارد و اگر هم داشت، چیزی جز نفرینِ ابدیِ زندگیِ شخصیِ صاحب‌اش نبود). تام به قدرت رسید؛ چون شانس آورد! همین‌قدر بی‌معنا؛ همین‌قدر پوچ!

مطالعه‌ی کامل این مقاله زمان زیادی را می‌طلبد و می‌توانید بخش‌های مختلف آن را در چند نوبت مجزا بخوانید

بخش نخست؛ اخلاق، قانون، و چند افسانه‌ی دیگر!

در قسمت پنجم فصل چهارم، کندال و رومن، تصمیم می‌گیرند تا معامله با گوجو را خراب کنند. قرار است با ارائه‌ی تصویری نه‌چندان جذاب از شرکت، متسن را به شکل ضمنی به سوی پشیمانی از خرید «وی‌استار» سوق دهند. یکی از دو برادر اما برای اجرای ظریف و ضمنی نقشه‌ها آماده نیست! رومن که پس از مرگ لوگان در وضعیت روحی آسیب‌پذیری قرار دارد، مقابل متسن کنترل‌اش را از دست می‌دهد و نفرت درونی‌اش را بیرون می‌ریزد. او به متسن هشدار می‌دهد که آن‌ها «وی‌استار» را واقعا نخواهند فروخت و دست سوئدی‌ها به شرکت نمی‌رسد. وقتی عصبانیت متسن از حرف‌های رومن را می‌بینیم، به شکل طبیعی آن را به شکل بیان پسر عجول مربوط می‌دانیم. ولی آن‌چه در ادامه می‌آید،‌ ثابت می‌کند که درد اصلی مرد سوئدی، چیز دیگری بوده است.

اگرچه مرگ لوگان و رسیدن فرمانروایی شخصی‌اش به جوانی یاغی و نورسیده، نشان‌دهنده‌ی تغییری در نظام سنتی قدرت است، خریداری شدن «وی‌استار» توسط «گوجو» قرار نیست موید این باشد که غول‌های جوان اروپایی عرصه‌ی فناوری، کسب‌و‌کار را از پیرمردهای آمریکایی حوزه‌ی رسانه بهتر اداره می‌کنند. چون لوکاس متسن (الکساندر اسکارزگارد) یک روان‌پریش شیاد است و شرکت تحت هدایت‌اش هم برای پیشرفت حرفه‌ای، آمار دروغین سرِ هم می‌کند! در جهان وراثت، اخلاق مرده است، قانون جز شوخی بی‌مزه‌ای نیست، دموکراسی به پارودی خودش تبدیل شده است و رویای کاپیتالیستی با سرعت سرسام‌آوری به ته دره می‌رود.

---

بخش دوم؛ قصه، غافلگیری و توهمی به نام «تسلط»

آیا قرار است ببینیم که فقدان نهایی لوگان، بی‌کفایتی فرزندان‌ را تایید می‌کند و آن‌ها با همین بی‌کفایتی، شرکت «وی‌استار» را به نابودی می‌کشانند؟ نه دقیقا؛ چون جسارت رومن و سیاست شیو در مذاکره با متسن، به پیشنهاد تجاری به‌مراتب جذاب‌تری برای «وی‌استار» منجر می‌شود که از توافق قبلی بهتر است. از سوی دیگر کندال هم در طراحی و معرفی محصول جدید شرکت یعنی «لیوینگ‌پلاس»، پیروزی مهمی به‌دست‌می‌آورد و لیاقت خودش را ثابت می‌کند (تقارن این موفقیت در عین تنها ماندن دقیقه‌ی نودی در قسمت ششم فصل پایانی، با تجربه‌ی مشابه کندال در قسمت ششم فصل اول، پیروزی کوچک شخصیت را دلچسب‌تر جلوه می‌دهد). فروش شرکت به «گوجو» و متسن را هم که نمی‌توان نشان بی‌کفایتی فرزندان دانست. چرا که این تصمیم را پیش‌تر، خودِ لوگان گرفته‌ بود.

در فصل پایانی سریال و طی همان قسمت اول، تام و شیو تصمیم به جدایی می‌گیرند. صحنه‌ی بسیار احساس‌برانگیز و موثری داریم از «حرف آخر» دو شخصیت به یکدیگر و پذیرش بالغانه‌ی تجربه‌ی مشترک ناکام‌شان. در قسمت دوم پیگیر کارهای طلاق‌شان هستند و در قسمت پنجم جر و بحث غریبی می‌کنند. اما در پایان همان قسمت،‌ موقعیت حرفه‌ای برتر شیو، او را در وضعیتی قرار می‌دهد که بتواند به تام برای از سر گیری رابطه‌شان فشار بیاورد و تام هم که در به در به دنبال پناه‌گاهی قابل‌اتکا در آینده‌ی شرکت تحت هدایت متسن است، پیشنهاد شیو را می‌پذیرد. در ادامه‌ی این روند نوپا، دو شخصیت در قسمت ششم معاشقه می‌کنند و ظاهرا رابطه‌ی فروپاشیده‌شان را این‌بار با صداقت بیشتری بازیافته‌اند.

در قسمت پنجم فصل اول هم، رومن حقیقت انکارناپذیری را درباره‌ی لوگان به یاد کندال می‌آورد: «تنها راهی که اون به تو احترام می‌ذاره اینه که سعی کنی نابودش کنی؛ چون این دقیقا همون کاریه که اون سعی می‌کرد در جایگاه تو انجام بده!» در ادامه‌ی همین قسمت است که کندال با همکاری فرانک، مقدمات رای‌گیری عدم‌ اعتماد به پدرش را زمینه‌چینی می‌کند و حالا که کل داستان را مقابل چشم‌مان داریم، به وضوح می‌توانیم ببینیم که اشاره‌ی رومن به «کاری که لوگان می‌کرد»، هم در تصمیم بزرگ فصل نخست کندال موثر بوده است و هم در اقدام‌اش برای مخدوش کردن چهره‌ی رسانه‌ای لوگان پس از مرگ او. برای فهم بهتر کندال و آن‌چه در حقیقت «میراث» لوگان روی برای فرزندان‌اش است، بهتر است به شعر «ترانه‌ی رویایی ۲۹» رجوع کنیم.  

---

بخش هشتم؛ «ترانه‌ی رویایی»، کابوس «قاتل بودن» و تراژدی فرانسلی

تفاوت بنیادین الگوی آرمسترانگ با سورکین اما، تمیزی و پالودگی کمتر کارِ نویسنده‌ی بریتانیایی است. نه فقط از منظر حجم استفاده از ناسزا، که به لحاظ میزان فاصله‌ی تعمدی‌ای که آرمسترانگ از «بی‌نقصی» می‌گیرد. اگر الگوی سورکین را یک ظرف بلورین پرجزئیات در نظر بگیریم، شیوه‌ی آرمسترانگ به ظرف بلورین پرجزئیاتی شبیه است که آن را درون یک سطل لجن فرو برده و سپس درآورده‌ باشند! حدی از «زمختی» مضاعف که در قالب فاصله‌گذاری بیشتر بین کلمات، توجه به اصوات بی‌معنا و عبارات ساختگی و البته اعطای آزادی عمل بیشتر به تیم بازیگری برای بداهه‌پردازی شکل می‌گیرد.