ادعای دیگری که شبه دانشمندان در دنیای خود دارند این است که قوانین آنها فقط برای کسانی کار می کند که به ادعاهای آنها ایمان دارند. به عبارت دیگر اگر قدرت شفابخشی داشته باشند، تنها کسانی شفا می یابند که به این افراد و قدرت آنها اعتقاد دارند.
شبه علم بر اسرار تمرکز می کند و به معماهایی می پردازد که می تواند پاسخی اسطوره ای و غیرعادی به آنها بدهد. در میان موضوعاتی که شبه علم روی آنها کار می کند، پدیده های رایج با توضیحات علمی بسیار ساده نیز وجود دارد. اما شبه علم در مورد این پدیده ها نیز به افسانه سازی برای تحریف مخاطبان خود تمایل دارد.
تفاوت های دنیای علم و شبه علم
تمام موضوعات موجود در دایره شبه علم بر اساس شایعات است. همین مشکل باعث می شود این موضوعات به جای مطرح شدن در رسانه های علمی و معتبر در مجلات زرد ظاهر شوند. بنابراین اگر به موضوعی برخورد کردید که در هیچ یک از منابع معتبر علمی ذکر نشده و فقط مجلات و مجلات غیر علمی به آن پرداخته اند، باید در علمی بودن آن شک کنید.
ایده های انکارناپذیر داشته باشید
علم پدیده ای محسوس و قابل اندازه گیری است. در دنیای علم، همه در تلاش برای یافتن اطلاعات بیشتر هستند و هیچ کس ادعا نمی کند که فرضیه آنها درست است. در این دنیا پس از مشاهده یک موضوع و ارائه یک فرضیه در مورد چرایی و چگونگی، آزمایش های مختلف بارها و بارها تکرار می شود تا در صورت یکسان بودن نتایج، فرضیه ارائه شده به نظریه تبدیل شود.
در ابتدا ممکن است فکر کنید که شبه علم چیزی شبیه علم است و احتمالاً تفاوت چندانی با آن ندارد. اما واقعیت این است که شبه علم فقط نام علم دارد. در واقع می توان گفت که شبه علم همان خرافات است; خرافه ای که با ظاهری کاملا موجه و استفاده نادرست از اصطلاحات علمی، اطلاعات بی اساس به مخاطب خود می دهد.
طبق گفته دانشمندان دانشگاه هاپکینز، مصرف روزانه یک حبه سیر خطر ابتلا به سرطان پروستات را در مردان بالغ به صفر می رساند.
اسطوره شناسی و اسطوره سازی تنها چیزی است که شبه علم وقتی به بن بست می رسد به آن روی می آورد. وقتی هیچ توضیح علمی قابل قبولی برای یک ادعا وجود ندارد، شبه دانشمندان به افسانه ها متوسل می شوند و سؤال را به یک راز تبدیل می کنند. اینجاست که آنها مانع از سؤال از مخاطبان خود می شوند و آنها را مجبور می کنند که ادعاهای خود را باور کنند.
برای اثبات آن بهتر است نگاهی به یک داستان واقعی بیندازیم. در این داستان پروفسور آلن دیوید سوکال نویسنده کتاب مزخرفات پست مدرن ثابت کرد که در دنیای امروز به جای محتوای علمی می توان به راحتی علم شبه را به عموم مردم منتقل کرد.
همانطور که گفتیم دنیای شبه علم، دنیای خرافات هذیانی است و هیچ سنخیتی با عالم علم ندارد. در این دنیا دانشمندانی هستند که اثبات اشتباه فرضیات خود را به عهده مخالفان می گذارند. برای درک بهتر این موضوع بهتر است به داستانی جالب و تامل برانگیز از ملان نصرالدین مراجعه کنیم.
پروفسور سوکال که به عنوان استاد ریاضی و فیزیک در دانشگاه های نیویورک و لندن فعالیت می کند، در اقدامی جالب، مقاله ای کاملا غیر علمی را برای Social Text ارسال کرد. همانطور که حدس می زنید این مقاله مصداق بارز یک مقاله شبه علمی و بی اساس بود; اما سوکال با استفاده هوشمندانه از مفاهیم علمی بسیار دقیق این مقاله را به یک مقاله علمی تبدیل کرد.
همانطور که گفتیم شبه علم مفاهیم اثبات شده را به نفع خود از علم مصادره می کند تا بتواند بر عموم مردم تأثیر بگذارد. ممکن است فکر کنید که در دنیای مدرن امروزی کمتر کسی وجود دارد که فریب شبه علم را بخورد. اما متأسفانه اینطور نیست و تحصیلات و حتی جایگاه علمی و اجتماعی نمی تواند تضمینی برای شفای مردم از شر شبه علم باشد.
آخرین تفاوت مهم علم و شبه علم به شواهد به کار رفته در آن مربوط می شود. شواهد شبه علمی در یک دایره بسته است و از آن فراتر نمی رود. به بیان ساده تر، در این دنیا دلیل صحیح بودن گزینه اول این است که گزینه دوم چنین ادعایی دارد; دلیل صحت گزینه دوم، ادعای گزینه اول بر صحت آن است. ضرب المثل معروف «به روباه گفتند گواه تو، گفت دم من». این بهترین مثالی است که در این زمینه می توان به آن اشاره کرد.
مهمترین ویژگی های شبه علم
می گویند روزی ملا نصرالدین میخ را به زمین کوبید و به اطرافیانش گفت که دقیقاً مرکز زمین است. برخی از شرکت کنندگان شگفت زده و برخی حتی اعتراض کردند. ملا در جواب اینها گفت اگر ایمان ندارید بروید اندازه بگیرید. کاری که ملا نصرالدین انجام داد دقیقاً همان کاری است که دانشمندان شبه علم انجام می دهند.
به عقیده پوپر، شبه علم تنها به دنبال تایید یک فرضیه است و از این طریق به دنبال شواهدی برای اثبات درستی فرضیه ارائه شده است; اما علم به فرضیه‌ها نگاهی بی‌طرفانه دارد و با انجام آزمایش‌های مختلف به دنبال تشخیص درست یا نادرستی یک فرضیه است.
آرشیو پیشنهادی: جدیدترین مقالات علمی در سراسر جهان
شبه علم چندین ویژگی متمایز دارد که به شما در تشخیص مسائل علمی از غیر علمی کمک می کند:
تأیید نشد
اگر دقت کنید همه مباحث علمی منابع دقیق و معتبری دارند. این مشکل در مورد شبه علم صادق نیست و موضوعاتی که در حوزه شبه علم قرار می گیرند منبع خاصی ندارند. اگر منابعی برای آنها ذکر شود، همه آنها نامشخص و حتی مشکوک هستند.
به شایعات اعتماد کنید
به عبارت بهتر و ساده تر، کار علم آشکار ساختن واقعیت های هستی است. فرضیه های مطرح شده در علم مطلق نیستند و قابل رد هستند که در این صورت فرضیه به طور قطع کنار گذاشته می شود و فرضیه های دیگری مطرح می شود.
کافیست چنین پیامی را تایپ کرده و برای تعدادی از دوستان و آشنایان خود ارسال کنید. درصد قابل توجهی از گیرندگان پیام این موضوع را حتی بدون پرسیدن سوال از شما می پذیرند و حتی برخی از آنها نمونه هایی برای پشتیبان ادعای شما ارائه می دهند. این نشان می دهد که شبه علم در جامعه ما چقدر رایج است و مردم فریب ظاهر علمی آن را می خورند. اما شبه علم چیست و چه تفاوتی با علم دارد؟
شبه علم چیست و چه کسی آن را برای اولین بار معرفی کرد؟
چیزی که داستان پروفسور سوکال را بسیار قدرتمند می کند این است که مجله Social Text مقاله فوق را بدون تردید منتشر کرد و تا زمانی که دیوید سوکال شخصاً آن را توضیح نداد، متوجه نشد که این یک شبه علم است.
شبه علم همیشه مفروضاتی دارد که نمی توان آنها را رد کرد و در هر شرایطی همیشه درست است. این ویژگی از جمله عواملی است که به شما در تشخیص شبه علم یک موضوع کمک می کند.
اسطوره شناسی به جای توضیح منطقی
به عبارت ساده تر، می توان گفت که شبه علم مفاهیمی را از دنیای علم به عاریت می گیرد تا ماهیت خود را با استفاده از این مفاهیم اثبات شده توجیه کند. دنیای شبه علم، دنیای خرافات است; با این تفاوت که خرافات مطرح شده در این دنیا لباس علم می پوشند. همچنین افراد بیشتری را بر می انگیزد تا آنها را باور کنند و حتی پیروان سرسخت او شوند.
گزاره های علمی همه قابل تأیید هستند و شما می توانید آنها را آزمایش کنید تا از صحت آنها مطمئن شوید. اما در مورد شبه علم این امکان وجود ندارد و در اصطلاح عامیانه این مرحله در رابطه با این گونه سوالات قفل شده است. این امتناع از شرکت در آزمون یکی از مهم ترین عواملی است که به وسیله آن می توانید تشخیص دهید که یک آزمودنی دانشمند است یا شبه دانشمند.
از منابع ناشناخته استفاده کنید
معرفی مفهوم شبه علم به قرن بیستم یعنی به زمان اوج شکوفایی علم در اروپا برمی گردد. کارل پوپر، فیلسوف اتریشی-انگلیسی، اولین کسی بود که با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان و متفکران درباره موضوعات مختلف، به این مفهوم رسید.